Cuộc đời Jaroslav Seifert kéo dài hơn 3/4 thế kỷ XX trên một đất nước trải qua nhiều chế độ chính trị khác nhau: Đếq uốc Áo Hung ( đến 1918 ), Cộng hoà Tiệp Khắc ( 1918 – 1960 ), Cộng Hoà XHCN Tiệp Khắc ( 1960 – 1990 ), Cộng Hoà Liên Bang Tiệp Khắc ( 1990 – 1992 ), Cộng Hoà Séc – Czech ( từ 1-1-1993 ).
Tuy khởi nghiệp là một nhàbáo, Jaroslav Seifert đã sớm từ bỏ lĩnh vực báo chí để chú tâm vào th ơca. Từ khuynh hướng siêu thực ban đầu, ông chuyển dần sang nội dung thời sự, chính trị, chọn thái độphản kháng, chống lại những chính sách độc tài, hạn chế tự do. Hội NhàVăn Tiệp Khắc ( mà ông làchủ tịch từ năm 1969 ) bị giải thể. Tác phẩm của Jaroslav Seifert bị cấm và chỉ được xuất bản dưới hình thức samizdat ( tự in ấn và phổ biến ) rồi được thế giới biết đến qua các bản dịch tiếng Anh xuất bản ở nước ngoài.
Một mảng lớn thơ ca của ông còn viết về những đề tài phi chính trị, ca ngợi tình yêu, hạnh phúc với những giá trị vĩnh cửu.
Năm 1984, Jaroslav Seifert được Viện Hàn Lâm Thuỵ Điển trao giải Nobel Văn học, vinh danh sự nghiệp ” thơ ca chứa đầy sự tươi mới, nhạy cảm và giàu sáng tạo, biểu hiện một hình ảnh rõ ràng của tinh thần và sự đa dạng không thểk huất phục của con người “.
TTS
TỰTRUYỆN
Thỉnh thoảng
Khi muốn nói về mình
Mẹ tôi thường kể:
Đời mẹ buồn và lặng lẽ
Mẹ luôn bước đi thật nhẹ
Nhưng lỡ khi tức giận
Và giậm mạnh chân,
Những chiếc tách, trước đây là của bà ngoại,
Kêu leng keng trên chạn bát dĩa,
Và khiến mẹ cười.
Khi tôi sinh ra, tôi nghe kể thế,
Một con bướm bay vào qua cửa sổ
Và đậu ở đầu giường mẹtôi,
Nhưng đồng thời có tiếng chó tru ngoài sân.
Mẹ tôi nghĩ rằng
Đó là điềm xấu.
Đời tôi hẳn làkhông hoàn toàn êm ả
Như đời của mẹ
Nhưng ngay cả khi tôi nhìn vào tháng ngày hiện tại
Một cách buồn bã
Như trong những khung ảnh rỗng không
Và những gìtôi thấy làmột bức tường bụi bặm
Cuộc đời trước sau vẫn tươi đẹp vô cùng.
Có nhiều khoảnh khắc
Tôi không thể nào quên
Những khoảnh khắc tựa những bông hoa rực rỡ
Với đủ mọi sắc màu,
Những buổi chiều đậm ngát hương thơm
Nh ưnhững trái nho đỏtía
ẩn dưới chùm l ábóng đêm.
Tôi đã say mê đọc thơ
Say mê yêu nhạc
Và bao giờ cũng ngỡ ngàng, tôi mày mò
Từ vẻđẹp này sang vẻ đẹp khác
Nhưng khi lần đầu tiên nhìn thấy
ảnh một phụ nữ khỏa thân
tôi bắt đầu tin ở những phép mầu.
Cuộc đời tôi qua mau
Cuộc đời quá ngắn
Cho những khát vọng lớn lao của tôi,
Những khát vọng không cùng,
Trước khi tôi nhận ra,
Ngày tàn cuộc đời đã đến gần.
Rồi cái chết sẽ đạp cửa nhàtôi
Và bước vào
Thảng thốt kinh hoàng tôi phải nín hơi
Và quên cả hít thở.
Mong sao tôi không b ịkhước t ừcái thời khắc
Được thêm một lần hôn đôi tay
Của người đã nhẫn nại và đều bước cùng tôi
Đi tiếp đi tiếp rồi đi tiếp
Và là người đãyêu hơn hết thảy.
( Autobiography )
LÀM THI SĨ
Từ lâu cuộc sống đã dạy tôi
Rằng âm nhạc và thơ ca
Là những điều đẹp nhất thếgian
Mà cuộc đời có thể đem lại cho ta
Ngoại trừ tình yêu, tất nhiên.
Trong một sách giáo khoa cổ
Do nhà in Hoàng đế ấn hành
Vào năm nhà thơ Vrchlicky qua đời
Tôi tìm chương nói vềthơca
Và thi pháp.
Rồi tôi bỏ một bông hồng trong chiếc cốc
Đốt ngọn nến
Và bắt đầu viết những câu thơ đầu tiên.
Hãy cháy lên, ngọn lửa của ngôn từ,
Và nổi bùng lên,
Cho dù ngón tay ta bỏng cháy.
Một ẩn dụ bất ngờ c ógiátrị hơn
Chiếc nhẫn đeo nơi ngón tay
Nhưng ngay cả Tự điển Gieo vần của Puchmajer
Với tôi cũng chẳng có ích gì mấy.
Tôi hoài công chọn lời tìm ý
Và cố ýnhắm nghiền đôi mắt
Để nghe cho được dòng thơ đầu tiên
Nhưng rồi trong bóng tối, thay vì ngôn ngữ,
Tôi ch ỉthấy nụcười của một phụnữ
Và mái tóc theo gió tung bay.
Đấy hẳn là số phận của tôi
Mà tôi đã đeo đẳng suốt cuộc đời
Không mỏi mệt.
( To be a poet )
BÀI CA
Người vẫy chiếc khăn quàng trắng
và nói lời giã từ
Mỗi ngày một điều gì đó chấm dứt
Một điều gì đótuyệt vời chấm dứt.
Bồ câu đưa thư đập cánh vào không trung
Trên đường bay trở về;
Tuyệt vọng hay mong ngóng,
Bao giờ chúng ta cũng quay lại nhà.
Hãy lau nước mắt đi,
Và hãy cười bằng đôi mắt đẫm lệ.
Mỗi ngày một điều gì đó khởi đầu
Một điều g ìđó tuyệt vời khởi đầu
( Chanson )
BÀI CA CÁC THIẾU NỮ
Một con sông dài chảy qua thành phố
Hai bờ nối kết bằng bảy chiếc cầu
Ngàn cô gái đẹp dạo trên bến cảng
Tất cả các cô đều khác hẳn nhau.
Hòa nhịp đôi tim để sưởi ấm bàn tay
Trong ánh sáng của một tình yêu nóng bỏng
Ngàn cô gái đẹp dạo trên bến cảng
Tất cả các cô đều giống hệt nhau.
( Chanson des jeunes filles )
BÀI THƠ TÌM THẤY TRÊN TẤM THẢM TREO TƯỜNG
Thành phố Prague,
Với người đã trông thấy một lần
Cái tên này sẽ ngân mãi
Trong tim
Thành phố làmột bài ca quyện theo dòng năm tháng
Chúng ta vẫn mến yêu
Sao cho bài ca vẫn vang lên.
Hạnh phúc thay, những giấc mơ đầu tiên của tôi
Vẫn ngời sáng như những chiếc dĩa bay
Trên các mái nhà của thành phố
Để rồi sau đóbiến mất chẳng biết nơi đâu
Từ thời tôi còn trẻ.
Có một lần tôi áp má
Vào khối đá của bức tường cổ
ở đâu đóbên dưới sân Lâu đài
bỗng tôi nghe vọng lại
một tiếng gầm thét thảm sầu
Đấy là tiếng sấm sét từnhững thế kỷxa xăm
Thế nhưng phiến đá, ấm áp vàdịu dàng,
Của ngọn Bạch Sơn
Vẫn thìthầm bên tai tôi.
Hãy đi tới! và sẽ thấy ngạc nhiên
Hãy cất tiếng ca! và biết đang hát cho ai
Nhưng đừng nói dối.
Tôi đi tới và tôi không nói dối.
Chỉ trừ với các bạn, những người tôi yêu ơi,
Chỉ một chút thôi.
( Poème trouvésur une tapisserie )
BÀI CA VỀTUỔI THƠ
Này các cậu bé, hãy cho tôi chút đất sét
Tôi muốn cùng các cậu đắp một cái đập
Khỏi nhìn chiếc đồng hồ quả lắc
Khỏi nghe tiếng thời gian trôi qua
Và muốn lội trong dòng suối giá buốt
Mà không hề rét cóng tay chân
Và vẫn còn nhìn thấy trước mặt
Con đường đời dài vàđẹp vôcùng
( Chanson sur l’enfance)
NĂM 1934
Thật ngọt ngào khi nhớlại
Hạnh phúc của tuổi thanh xuân
Chỉdòng sông không cótuổi
Cối xay gióthôi không hoạt động
Ngọn gióthất thường vẫn thổi, dửng dưng.
Chỉcòn cây thánh giáởngãtưđường
Một vòng hoa xa cúc nhưchiếc tổkhông cóchim non
Trên vai Chúa Ki tô
Vàlàn sương nhưlời báng bổgiữa đám lau lách.
Hãy thương xót chúng tôi
Thời kỳcay đắng đãtới
Trên bờnhững dòng sông êm dịu
Đãhai năm rồi nhàmáy bỏhoang
Vàtrẻcon học lời đói khát
Trên gối những bàmẹ.
Vậy màtiếng cười của chúng vẫn ngân vang
Dưới cõi thinh lặng buồn rầu tang tóc
Trong ánh bạc.
Miễn làđiều đósẽđem lại cho chúng
Một tuổi giàhạnh phúc hơn nhiều
So với tuổi thơchúng tôi đãcho chúng.
( L’année 1934 )
NẾU VỚI BẠN CÂU THƠCŨNG LÀĐIỆU HÁT
Nếu với bạn câu thơcũng làđiệu hát
– nhưngười ta nói-
Tôi đãhát ca suốt cảđời
Tôi đãđến với những người trong tay không cógì
Vàsống cuộc đời qua ngày đoạn tháng
Tôi nhập bọn với họ. Tôi hát vềnỗi đau
Vềtín ngưỡng, đức tin của họ,
Vàtôi sống với họtất cảnhững gì
Họđang trải nghiệm. Ngay cảnỗi bồn chồn,
Yếu đuối, sợhãi, dũng khí,
Ngay cảnỗi buồn của người khốn khó.
Vàdòng máu của họ, khi tuôn chảy,
Đãtung tóe vào người tôi. Máu đãchảy nhiều rồi
Trên quêhương ngọt ngào của sông nước, cỏcây, hoa bướm
Vàcủa những phụnữsay đắm.
Tôi cũng đãngợi ca những phụnữ.
Yêu đương mùquáng
Tôi lảo đảo bước đi dọc đường đời
Vấp ngãtrên một cánh hoa lạc lõng
Hay trên bậc cấp ngôi giáo đường.
(Si pour vous les vers sont aussi un chant…)
CHIẾN ĐẤU VỚI THIÊN THẦN
Trời mới biết ai đãnghĩra
Cái hình ảnh u sầu đó
Vànói vềngười đãchết
Nhưnhững chiếc bóng sống động
Đi lang thang giữa chúng ta.
Vậy mànhững chiếc bóng ấy vẫn cóthực ởnơi đây
Bạn không thểkhông nhận ra chúng
Bao nhiêu năm qua tôi đãtập hợp quanh mình
Khánhiều chiếc bóng
Nhưng ởgiữa chúng
Chính tôi làkẻlang thang.
Những chiếc bóng tối tăm
Vàlặng thinh giữnhịp
Theo sựthinh lặng của tôi
Khi chiều dần xuống
Vàtôi côđơn.
Thỉnh thoảng chúng ngăn chặn ngòi bút của tôi
Khi tôi không đúng
Vàxua tan một ýnghĩxấu xa
Làm cho đau đớn.
Vài chiếc bóng lại lờmờ
Vàphai nhạt
Tôi không còn nhìn thấy ởđằng xa
Nhưng cómột chiếc bóng màu hồng
Vàrơi nước mắt.
Trong cuộc đời mọi người
Cũng cólúc
Mọi vật bỗng tối đen trước mắt
Con người thiết tha mong ước
Được ôm trong tay một cái đầu tươi cười
Con tim muốn được nối kết
Với một con tim khác
Dẫu làbằng những mối chỉkhâu
Vàđôi môi chẳng mong muốn gìhơn
Được chạm vào nơi
Con quạnửa khuya đãđậu trên người nữthần Pallas Athena
Khi chẳng được mời nóvẫn bay đến thăm
Nhàthơsầu muộn.
Điều đóđược gọi làtình yêu
Thôi cũng được
Cólẽlàtình yêu thật
Cóđiều làhiếm khi nóbền lâu
Nói gìchuyện yêu cho đến chết
Nhưtrường hợp những con thiên nga
Thường thìnhững cuộc tình nối tiếp nhau
Nhưnhững chuỗi quân bài nắm trong tay.
Cókhi đóchỉlàcái rung động khoái cảm
Thường kéo dài vàcay đắng
Cókhi chỉlàtiếng thởdài vànước mắt
Vàlại cókhi lànỗi chán chường
Đólàđiều buồn nhất.
Đãcómột lần tôi nhìn thấy một bóng hồng
Đứng trước cổng một ngôi nhà
Đối diện với nhàga Prague
Lúc nào cũng chìm trong làn khói.
Chúng tôi thường ngồi đấy, bên cửa sổ
Tôi nắm lấy đôi bàn tay mịn màng của nàng
Vànói lời yêu đương.
Chuyện nhưthếtôi rất tỏtường.
Nàng mất đãlâu
Những ánh đèn đỏnhấp nháy
Trên những đường rầy bên dưới.
Ngay khi cơn giómới chớm nổi
Thổi bay đi bức màn tối
Những đường rầy sáng loáng lên
Nhưnhững sợi dây của chiếc dương cầm kỳquái.
Thỉnh thoảng ta cóthểnghe tiếng hơi nước rít lên
Vàtiếng phìphòcủa đầu máy
Mang những khát vọng thảm hại của con người
Từnhững sân ga bụi bẩn
Vềnhững đích đến khác nhau
Thỉnh thoảng chúng cũng mang đi những người chết
Trởvềnhà
Vềcác nghĩa trang.
Giờtôi đãhiểu sao màđau đớn thế
Khi rứt bàn tay khỏi một bàn tay
Một đôi môi khỏi một đôi môi khác
Khi những vết nối bịtách ra
Khi người kiểm soát đóng sập
Cánh cửa cuối cùng của toa xe.
Tình yêu làcuộc chiến đấu không ngừng với thiên thần
Từsáng tới tối
Không khoan dung
Thường thìđịch thủluôn mạnh hơn
Nhưng thật khổthân cho người nào
Không hềnhận biết
Rằng thiên thần của mình không hềcócánh
Vàkhông hềban phúc.
( Struggle with the angel )
CÁI ĐẦU CỦA ( PHO TƯỢNG ) THÁNH NỮ ĐỒNG TRINH MARIA
Đólàmột thời khắc khác lạtrong năm.
Tôi mởcửa sổ,
những chiếc rèm kêu sột soạt
mùa thu đãđến rồi.
Vẫn đang còn óng mượt, với những giọt máu,
Vànhững vết buồn nhẹloang
Đólàthời khắc mànhững vết thương
Bắt đầu nhức nhối hơn.
Tôi đi thăm nhàthơVladimir Holan,
anh đang bệnh.
Anh ởgần chủng viện Lužice,
cóthểnói làbên trên dòng sông
Mặt trời vừa lặn sau những mái nhà
Con sông rìrầm khe khẽ
Vàxáo những quân bài ẩm ướt
Cho cuộc chơi buổi tối.
Tôi vừa mới bước vào
Holan đãđột ngột gấp sách lại
Và, chừng nhưđang giận dữ, anh hỏi
Tôi cótin cuộc sống vẫn còn sau khi chết
Hay một thứgìtệhơn thếkhông.
Nhưng tôi không nghe lời anh nói
Trên chiếc tủngăn đặt bên cánh cửa
Tôi thoáng thấy khuôn đúc một cái đầu phụnữ
Chúa ơi, tôi biết cái đầu này !
Nónằm kia, mặt dính sát đất,
nhưdưới một máy chém.
Đấy làđầu Thánh nữđồng trinh Maria
ởquảng trường Thành phốcổ.
Những người hành hương đãhạnóxuống,
Cách đây sáu chục năm,
Khi từNúi Trắng trởvề.
Họđãlật đổcây trụ
Cóbốn thiên thần vũtrang
Trên đóđặt pho tượng.
Cây trụnày cũng không thểcao bằng
TrụVendôme ởParis.
Hãy tha thứcho những người này
Tượng được dựng lên đểđánh dấu sựthất bại
Vàtủi hổ
Của dân tộc Tiệp
Vànhững người hành hương kia đang ngây ngất
Với những ngụm tựdo đầu tiên.
Ngày ấy tôi cómặt ởđócùng với họ
Vàcái đầu của pho tượng bịgẫy
Lăn lóc trên lềđường
Gần chỗtôi đứng
Khi nódừng lại
Đôi mắt thành kính nhìn
Đôi giày bụi bặm của tôi.
Bây giờ, nólại lăn vềphía tôi
Thếlàlần thứhai,
Vàgiữa hai khoảnh khắc đó
Làgần nhưcảmột đời người,
Chính làcuộc đời tôi.
Tôi không nói làcuộc đời hạnh phúc
Nhưng cũng đãđến đoạn kết rồi.
– Xin anh vui lòng nhắc lại cho tôi
Điều anh hỏi khi tôi vừa mới tới
Vàxin tha lỗi cho tôi.
( La tête de la vierge Marie. )
NHỮNG ĐÔI KHUYÊN TAI BẰNG SAN HÔ
Tất cảnhững gìđãrời bỏchúng ta
Vàchìm sâu trong dĩvãng
Dọc đường đánh mất một phần lớn
Bản chất của mình
Cái xấu nhạt nhòa, ta quên đi tội lỗi,
Rượu chua loét
Vànhững nụhôn sững lặng dưới vòm trời
Biến thành bài ca.
Khi anh mơvềvòng tay của em
Anh sáng tạo những câu thơ
Anh dạo bước quanh phòng
Vàngâm nga bên khung cửa trống
Ôi, những câu thơtrầm bỗng!
Chúng chẳng quácao siêu
Nhưng tràn đầy khát vọng chưa thỏa
Vàngôn từđắm say.
Em ép lòng bàn tay trên miệng anh
Khiến anh phải im lặng
Vàem hết sức che chắn
Đôi tai nhỏnhắn sững sờ
Trong khi đầu lưỡi anh
Quấn quýt nơi đôi tai với những nếp nhăn hồng
Nhưtrong một mêcung.
( Les boucles d’oreilles en corail )
ĐÔI KHI TA BỊTRÓI BUỘC BỞI NHỮNG HỒI ỨC
Đôi khi ta bịtrói buộc bởi những hồi ức
Vàkhông cóchiếc kéo nào cóthểcắt
Những sợi chỉdai bền
Hay những chiếc dây thừng!
Bạn cóthấy cây cầu kia bên Căn nhàNghệsĩ?
Chỉvài bước trước khi đến cầu
Cảnh sát bắn chết một công nhân
Đang bước đi ngay bên cạnh tôi.
Hồi đótôi chỉmới hai mươi
Nhưng bây giờcứmỗi lần đi qua chỗđó
Hồi ức trởlại với tôi
Cầm lấy tay dẫn tôi cùng chung bước
Đến chiếc cổng nhỏcủa nghĩa trang Do Thái
Nơi tôi đãchạy thoát
Khỏi loạt súng trường.
Năm tháng qua đi với bước chân mơhồ, lảo đảo
Kéo tôi cùng đi theo.
Năm tháng vùn vụt trôi qua
Cho đến khi thời gian ngừng lại.
( Sometimes we are tied down by memories )
ĐOẠN RỜI MỘT LÁTHƯ
Mưa suốt đêm tạt vào cửa sổ
Không thểnào ngủ
Tôi trởdậy bật đèn
Ngồi viết một láthư.
Nếu tình yêu cóthểbay xa
Điều tất nhiên chẳng xảy ra
Vànócũng không mấy khi ởgần mặt đất
Hẳn nósẽcảm thấy mêsay được ấp ủ
Trong cơn giónhẹthoảng qua.
Nhưng giống nhưnhững con ong giận dữ
Dồn những chiếc hôn ghen tị
Trên cơthểcon ong cái ngọt ngào
Vàmột bàn tay nóng vội
Níu chặt những gìcóthểvới tới
Vàlòng khao khát thìchẳng hềsuy giảm
Ngay cảcái chết cũng cóthểxảy ra
trong khoảnh khắc hân hoan
màkhông hoảng sợ
Nhưng nào ai đãmột lần tính được
Bao nhiêu yêu thương gởi gắm
Trong đôi vòng tay rộng mở.
Những láthưgửi cho phụnữ
Tôi vẫn chuyển qua cánh chim bồcâu
Ýthức tôi vẫn luôn sáng tỏ
Chẳng bao giờnhờcậy diều hâu
Vàcũng không nhờchim óđâu!
Dưới ngòi bút tôi thơkhông còn bay nhảy
Vànhưgiọt lệđọng lại nơi khóe mắt
Con chữcòn treo lại đàng sau.
Vàcuộc đời tôi, đến thời kỳcuối,
Giờchỉlàchuyến hành trình hối hảtrên con tàu:
Tôi đứng trong toa, bên cửa sổ
Ngày qua ngày
Chạy ngược vềquãng thời gian qua
Đểlẫn vào đám bụi mờu sầu
Cónhiều lúc tôi bất lực nắm lấy
Cái phanh cấp cứu của con tàu.
Cólẽsẽthêm một lần tôi bắt gặp
Nụcười một người phụnữ,
Đọng lại nơi mímắt
Nhưmột cánh hoa héo hắt.
Cólẽtôi sẽcòn được phép
Gởi đến đôi mắt nàng ít nhất làmột nụhôn
Trước khi chúng lạc mất trong bóng tối đen.
Cólẽsẽthêm một lần tôi nhìn thấy
Một mắt cáchân thon nhỏ
Nổi lên nhưviên ngọc
Toát ra vẻdịu dàng ấm áp,
Khiến tôi gần nhưnghẹt thởvìkhát khao.
Bao nhiêu điều con ngườiđành bỏlại phía sau
Khi chuyến tàu dửng dưng tiến lại gần
Ga Quên Lãng
Với khu vườn lan nhật quang lung linh mờảo
Trong hương hoa mọi thứđều bịlãng quên
K ểcả tình yêu nhân thế.
Đây đã là ga cuối:
Con tàu không đi xa hơn.
VĨNH BIỆT
Với cả triệu vần thơ trên thế giới
Tôi chỉ góp dăm ba đoạn thêm vào
Có lẽ chúng chẳng hơn gìtiếng dếkêu
Tôi biết thế. Xin tha thứ. Tôi đang tới hồi kết.
Thơ tôi chẳng phải là những dấu chân đầu tiên
Trên lớp bụi mặt trăng
Nếu có khi những vần thơkia toảsáng
Xét cho cùng chẳng phải ánh sáng của chúng đâu.
Tôi yêu ngôn ngữ này đã từ âu.
Và điều thúc đẩy những đôi môi thầm lặng
Phải run rẩy
Sẽ khiến các cặp tình nhân trẻ hôn nhau
Khi họ rong ruổi các cánh đồng rực đỏ sắc màu
Của chiều tà đang xuống
Muộn hơn ở vùng nhiệt đới.
Thơ đã đến với chúng ta từ lúc khởi đầu
Như yêu thương
Nhưnạn đói, như bệnh dịch, như chiến tranh
Cũng có lúc thơ tôi ngây ngô vụng dại
Nhưng tôi cũng không thanh minh.
Tôi tin rằng lời hay ýđẹp
Tốt hơn nhiều so với tàn sát và huỷ diệt.
( And now good- bye )
ThơJAROSLAV SEIFERT
THÂN TRỌNG SƠN dịch
Theo các bản tiếng Anh của Ewald Osers vàtiếng Pháp của Jean-Gaspard Páleníček .
[…] đây là dịch giả Thân Trọng Sơn với bài dịch tiếng qua tiếng Anh, Pháp, “Thơ Jaroslav Seifert: Nhà thơ người Czech (1901-1986) – Giải thưởng Nobel Văn họ…”, khoahocnet.com […]
Số lượt thíchSố lượt thích